Tại Hội nghị trực tuyến đôn đốc thực hiện mục tiêu xây dựng NTM năm 2024, diễn ra vào chiều 23/10, báo cáo từ Văn phòng Điều phối NTM Trung ương cho biết, tính đến ngày 20/10/2024, đã có 6.320/8.162 xã (77,4%) được Chủ tịch UBND cấp tỉnh phê duyệt đạt chuẩn NTM. Cả nước cũng ghi nhận 296 đơn vị cấp huyện thuộc 58 tỉnh, thành phố đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ hoặc đạt chuẩn NTM.

Cần thêm động lực

Mặc dù vậy, quá trình xây dựng NTM trên toàn quốc vẫn gặp không ít khó khăn. Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Lạng Sơn, cho biết tỉnh đã có 98 xã đạt chuẩn nông thôn mới và đặt mục tiêu năm 2024 sẽ có thêm 11 xã đạt chuẩn.

Tuy nhiên, Lạng Sơn đang đối mặt với một thách thức lớn: các xã còn lại chủ yếu thuộc khu vực III – vùng đặc biệt khó khăn, khiến việc hoàn thiện các tiêu chí NTM gặp nhiều trở ngại. Người dân tại những xã này sống rải rác, hệ thống giao thông chưa hoàn thiện, và đời sống kinh tế còn nhiều hạn chế, làm chậm quá trình nâng cao thu nhập cho người dân.

Ông Nguyễn Văn Đệ, đại diện Sở NN&PTNT Nghệ An, cho biết dù huyện Nam Đàn đã được chọn để xây dựng NTM kiểu mẫu, nhưng do nguồn hỗ trợ và nguồn lực địa phương còn hạn chế, mục tiêu đưa huyện đạt chuẩn NTM kiểu mẫu vào năm 2025 có nguy cơ khó hoàn thành.

Ngoài ra, các huyện miền núi của tỉnh đang nỗ lực phấn đấu đạt chuẩn NTM nhưng lại bị cắt giảm các chương trình hỗ trợ về giáo dục và bảo hiểm y tế. Thêm vào đó, tiêu chí về nước sạch và môi trường lại không được bao gồm trong chương trình đầu tư công, đặc biệt là tại các khu vực miền núi.

"Do đó, Bộ cần kiến nghị với Nhà nước để có các chính sách hỗ trợ phù hợp, nhằm đảm bảo người dân tại các vùng khó khăn này không bị tái nghèo và có thêm động lực hoàn thành mục tiêu nông thôn mới," ông Nguyễn Văn Đệ nhấn mạnh.

Bà Trần Thị Tuyết Minh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Phước, cũng chia sẻ rằng tỉnh đang gặp nhiều khó khăn trong quá trình xây dựng NTM. Một số xã nằm trong mục tiêu đạt chuẩn NTM giai đoạn 2024-2025 nhưng lại vướng vào quy hoạch bôxit, khiến việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng như trường học, nhà văn hóa, và đường sá bị đình trệ, dẫn đến chậm tiến độ. Đặc biệt, đây đều là các tiêu chí bắt buộc trong quá trình xây dựng NTM.

Hiện tại, Bình Phước vẫn chưa có xã nào đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Thêm vào đó, theo Quyết định số 07/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, việc xây dựng NTM nâng cao không cho phép sử dụng vốn Trung ương, mà chỉ được sử dụng vốn từ địa phương. Đây là một thách thức lớn đối với tỉnh, bởi nguồn lực địa phương còn hạn chế. Vì vậy, tỉnh rất cần sự hỗ trợ từ Nhà nước để tạo đà cho các địa phương trong việc hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM nâng cao.

Bà Nguyễn Thị Minh Thúy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, cho biết tiêu chí giảm nghèo đa chiều trong xây dựng NTM, yêu cầu tỷ lệ hộ nghèo phải dưới 4%, là quá cao và chưa thực sự phù hợp với thực tế tại địa phương. Vì vậy, bà đề nghị Nhà nước cần xem xét lại tiêu chí này để việc thực hiện được thuận lợi và sát với tình hình thực tiễn hơn.

Những khó khăn mà các địa phương đang gặp phải đã khiến tiến độ triển khai các mô hình chỉ đạo điểm trong các chương trình chuyên đề chậm lại đáng kể. Đơn cử, trong chương trình phát triển du lịch nông thôn, trong tổng số 20 mô hình thí điểm được Bộ NN&PTNT phê duyệt, mới chỉ có 10 mô hình được phê duyệt dự án hoặc kế hoạch, trong khi 10 mô hình còn lại vẫn đang trong quá trình hoàn thiện thủ tục.

Về chương trình chuyển đổi số trong xây dựng NTM, hướng tới NTM thông minh, hiện vẫn còn 2/63 tỉnh chưa ban hành Kế hoạch thực hiện. Đồng thời, trong tổng số 15 mô hình thí điểm đã được phê duyệt, có 8 mô hình vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện thủ tục để trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Gỡ khó khăn

Bà Nguyễn Hoàng Ánh, đại diện Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, cho biết hiện nay chỉ tiêu về môi trường và an toàn thực phẩm trong xây dựng nông thôn mới trên cả nước chỉ đạt khoảng 80%, trong khi mục tiêu đến hết năm 2025 là phải đạt 90%. Thời gian còn lại không nhiều, nhưng tiến độ thực hiện rất chậm.

Một phần nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do tiêu chí 17 và 18 liên quan đến môi trường hiện đang được hướng dẫn và chỉ đạo bởi nhiều bộ, gây ra khó khăn và bất cập cho các địa phương. Điều này khiến cho các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Tây Nam Bộ gặp khó khăn trong việc đạt được các chỉ tiêu này.

Bên cạnh đó, việc xây dựng nông thôn mới liên quan đến đầu tư cơ sở hạ tầng, do đó cần một nguồn vốn lớn. Tiêu chí về môi trường không chỉ đòi hỏi nguồn tài chính mà còn cần sự tham gia tích cực của người dân. Nếu không có sự hợp tác và nỗ lực từ phía cộng đồng, tiêu chí có thể đạt được nhưng sẽ dễ dàng bị vi phạm và không bền vững.

Trong khi Nhà nước luôn chú trọng nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, tiêu chí về môi trường cũng sẽ được tiếp tục nâng cao.

Vì vậy, để giải quyết vấn đề môi trường trong xây dựng nông thôn mới, bà Nguyễn Hoàng Ánh đề xuất rằng các địa phương cần tổ chức tốt công tác phân loại và thu gom chất thải theo Quyết định 925 của Thủ tướng Chính phủ. Trung bình mỗi tỉnh nên có 1-2 mô hình xử lý chất thải rắn cấp tỉnh để từ đó có thể nhân rộng và nâng cao hiệu quả cho tiêu chí môi trường.

“Các địa phương cần chủ động phân bổ nguồn lực để duy trì hoạt động của các điểm chôn lấp và xử lý rác thải, nhằm đảm bảo tiêu chí về môi trường mà không làm giảm chỉ số hài lòng của người dân,” đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết.

Ông Vũ Ngọc Hưng, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cho biết hiện có một số tỉnh vẫn còn huyện chưa đạt tiêu chí nông thôn mới. Theo kế hoạch của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2025, các huyện này phải được xóa bỏ tình trạng “trắng” nông thôn mới. Ngân sách Trung ương đã có cơ chế hỗ trợ cho các địa phương này, do đó việc chú trọng xóa huyện trắng nông thôn mới là rất cần thiết để tạo thêm động lực cho các huyện.

Bên cạnh đó, một số địa phương có xã thuộc khu vực III đang gặp khó khăn trong việc xây dựng nông thôn mới. Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ phối hợp với Ủy ban Dân tộc để giải quyết những khó khăn cho các địa phương này.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan nhấn mạnh, vào cuối năm 2024, cần nỗ lực để các xã nông thôn mới nâng cao và huyện nông thôn mới đã đăng ký hoàn thành đúng thời hạn, bởi cả nước đã mất quá nhiều thời gian bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 và bão số 3 vừa qua.

Riêng với tiêu chí về môi trường, hiện vẫn còn gặp khó khăn vì công tác xử lý môi trường vẫn chưa có sáng kiến vượt qua các quy định cứng, dẫn đến hiệu quả môi trường chưa đạt yêu cầu cao.

Cũng trong chương trình OCOP, nhiều địa phương vẫn gặp khó khăn, dẫn đến những hạn chế như việc tái đăng ký và đăng ký sản phẩm OCOP 5 sao còn kéo dài. Sản phẩm OCOP hiện phần lớn vẫn còn mỏng manh do thiếu “hồn” của sản phẩm, khiến việc tiêu thụ và cạnh tranh trên thị trường gặp khó khăn.

Đối với các huyện chưa có xã đạt chuẩn nông thôn mới, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh rằng các địa phương cần phấn đấu để mỗi huyện có ít nhất một xã đạt chuẩn nông thôn mới, nhằm tạo động lực cho các xã khác trong huyện.

Để minh chứng cho điều này, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đề cập đến chương trình phát triển nông thôn ở Trung Quốc, nơi Quốc hội Trung Quốc đã thành lập Ủy ban nông thôn để hỗ trợ các địa phương, giúp hạn chế sự chồng chéo văn bản và giải quyết nhanh chóng những khó khăn mà các địa phương gặp phải. Ông cho rằng việc tổ chức thực hiện các chương trình nông thôn mới cần cụ thể và gắn liền với thực tiễn để nhanh chóng tháo gỡ vướng mắc cho người dân và địa phương.

Liên quan đến tiêu chí giảm nghèo đa chiều, cần tiến hành rà soát và phân tích kỹ lưỡng để xác định nguyên nhân người dân địa phương gặp khó khăn là do thiếu hụt hay nghèo đói ở “khía cạnh nào,” từ đó có thể tính toán và hỗ trợ phù hợp.

Ví dụ, nếu một hộ gia đình nghèo do thu nhập thấp, cần tìm giải pháp để cải thiện tình hình này thông qua phát triển sản phẩm OCOP hoặc hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ nhằm tăng thu nhập. Để đạt được điều này, các vấn đề về phát triển hợp tác xã và công tác khuyến nông cần được thực hiện đồng bộ.